Początek budowy murów miejskich w Toruniu sięga lat sześćdziesiątych XIII wieku. Bogacące się miasto handlowe i ważny ośrodek wojskowo-administracyjny państwa krzyżackiego został otoczony systemem ceglanych murów baszt, bram i fos, z których wiele można oglądać do dzisiaj.

Do średniowiecznego Starego Miasta Torunia prowadziło 8 bram: od strony Wisły - Klasztorna, Żeglarska, Łazienna i Mostowa, od wschodu, czyli od strony Nowego Miasta Torunia - Paulińska i Kotlarska, od zachodu Brama Starotoruńska (okolice dzisiejszego skrzyżowania ulic Pod Krzywą Wieżą i Kopernika), a od północy Chełmińska (na wysokości skrzyżowania ul. Chełmińskiej z Fosą Staromiejską). W systemie murów obronnych starego Torunia na uwagę zasługuje też kilka baszt obronnych o oryginalnych nazwach: Koci Łeb, Gołębnik, Monstrancja, a także Krzywa Wieża - odchylona od pionu o 1,4 m.

Obwarowania Nowego Miasta Torunia były znacznie skromniejsze - od strony południowo-wschodniej wznosiły się mury i Brama św. Jakuba, a głównym wjazdem do miasta od wschodu była Brama św. Katarzyny (skrzyżowanie dzisiejszej ul. Św. Katarzyny i ul. Szumana).

Do dzisiaj spośród średniowiecznych, toruńskich bram zachowały się trzy: Klasztorna - której nazwa pochodzi od nieistniejącego klasztoru i kościoła p.w. Ducha Św., Brama Żeglarska - Toruń był przez wiele stuleci portem wiślanym - i Mostowa, upamiętniająca swą nazwą istnienie w tym miejscu XV-wiecznego, drewnianego mostu na Wiśle, spalonego w 1877 r. Natomiast bramy Paulińska, Kotlarska, Starotoruńska, Chełmińska, św. Katarzyny i św. Jakuba zostały wraz z przyległymi murami rozebrane w XIX w.

Drugi etap fortyfikowania rozpoczął się w 1629 r., kiedy podjęto budowę nowoczesnych, ziemnych fortyfikacji bastionowych poza ówczesnymi murami miasta. Dziś łącznie z umocnieniami średniowiecznymi tworzą one tzw. pierścień wewnętrzny fortyfikacji Torunia, którego pozostałości widać wśród zieleni miejskiej. Przez blisko trzy wieki umocnienia te stanowiły główną siłę obronną - były wielokrotnie bronione i zdobywane, przebudowywane i wzmacniane przez Polaków, Szwedów, Francuzów, Rosjan i Prusaków. Najbardziej ucierpiały podczas wojen napoleońskich, dlatego od 1818 r. do 1864 r. Prusacy - uznając strategiczne znaczenie twierdzy nadgranicznej - sukcesywnie je rekonstruowali i rozbudowywali. W tym okresie powstały m.in.: Fort św. Jakuba przy ul. gen. J. Sowińskiego (ok. 1830), Przyczółek Mostowy (na południe od dzisiejszego Dworca Głównego PKP – 1824-1840) oraz - w związku z powstaniem linii kolejowej do Warszawy - Fort Kolejowy (1863).

W kolejnych dziesięcioleciach liczne wynalazki militarne: proch bezdymny, kruszące materiały wybuchowe, stalowa lufa gwintowana i działa o wiele większym zasięgu i celności, wymusiły na projektantach stworzenie nowej koncepcji obronnej. Odstąpiono od budowy ciągłych obwałowań liniowych na rzecz samodzielnych

<-WSTECZ            DALEJ->